Η Τέχνη από άτομα με Ψυχική Διαταραχή

Η ΤΕΧΝΗ ΑΠΟ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΨΥΧΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

“Έναστρη νύχτα” – Βίνσεντ Βαν Γκόγκ
Ιούνιος 1889 Σεμί ντε Προβένς

Ο πίνακας απεικονίζει τη θέα από το δυτικό παράθυρο του δωματίου του στο άσυλο Σεν Πώλ ντε Μοζόλ μόλις πριν την ανατολή του ηλίου, με την προσθήκη ενός εξιδανικευμένου χωριού, ενώ το πιο λαμπρό αστέρι που βρίσκεται στα δεξιά του πίνακα είναι η Αφροδίτη. Εκτίθεται στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη από το 1941.Ο Βίνσεντ Βαν Γκόγκ παρέμεινε στο άσυλο για περίπου 1 χρόνο και ζωγράφισε πολλούς πίνακες, τόσο τοπία όσο και άλλα έργα που αναπαριστούν τη ζωή των νοσηλευόμενων εκεί.

Πηγή : wikipedia

Τραύμα και Τέχνη

Η διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας προσφέρει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να επικοινωνήσει με τα τραυματικά του βιώματα. Το ίδιο το τραυματικό συμβάν αποτελεί πηγή έμπνευσης για τον καλλιτέχνη (και γενικότερα για τον άνθρωπο-δημιουργό) καθώς επενδύεται με σημαντική ψυχική ενέργεια και αποτελεί εξ ορισμού σημείο καμπής στην ανθρώπινη ύπαρξη. Το τράυμα -ειδικά με την ευρύτερη έννοια του όρου και όχι με τη στενή έννοια που χρησιμοποιείται στα σύγχρονα ψυχιατρικά ταξινομητικά συστήματα, σχετίζεται με τις περισσότερες ψυχικές διαταραχές, λειτουργώντας άλλοτε ως προδιαθεσικός παράγοντας και άλλοτε ως παράγοντας πυροδότησης μιας ψυχικής διαταραχής. Βιώματα κακοποίησης, εξαιρετικά στρεσσογόνες ψυχοπιεστικές εμπειρίες και καταστάσεις που βιώνονται σε κάθε ηλικία, δρούν σημαδεύοντας ανεξίτηλα τον ανθρώπινο ψυχισμό. Δημιουργούν τραυματικά σχήματα και νοητικές κατασκευές και αλλάζουν την κοσμοθεωρία των ανθρώπων με αποτέλεσμα να δημιουργούν ευαλωτότητα – τουλάχιστον – για την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών όπως αγχώδεις διαταραχές, συναισθηματικές διαταραχές,  διαταραχές προσωπικότητας ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις εγγράφονται στην ψύχωση. Παράλληλα, έχει πια τεκμηριωθεί η βιολογική επίδραση των τραυματικών βιωμάτων στον οργανισμό των θηλαστικών μέσω πολύπλοκων νευροενδοκρινικών μηχανισμών και μηχανισμών νευροπλαστικότητας που τροποποιούν τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα την ανταπόκριση του οργανισμού στο στρες, αυξάνοντας έτσι τη μελλοντική του ευαλωτότητα σε ψυχοπιεστικά γεγονότα και καταστάσεις.

Ατροφία Ιπποκάμπου στη Μετατραυματική Αγχώδη Διαταραχή
Bremner et al 2000 – Σύγρονη Ψυχιατρική εκδ. Βήτα

Η εκφραστική δυνατότητα της Τέχνης ενυπάρχει στον άνθρωπο ως ένστικτο και έχει τη δύναμη να λειτουργήσει προσπερνώντας παραμέτρους όπως η ψυχική διαταραχή, η μόρφωση και η καλλιτεχνική παιδεία, η ευφυία, η ικανότητα επικοινωνίας με άλλα μέσα. Η καλλιτεχνική δημιουργία επιτρέπει στο δημιουργό να επεξεργαστεί το τραυματικό βίωμα με την ασφάλεια που προσφέρει η απόσταση από το έργο Τέχνης. Ο καλλιτέχνης προβάλλει πάνω στο έργο το τραυματικό βίωμα, το μεταπλάθει, το αναβιώνει, το αναστοχάζεται και αμβλύνει τις συνέπειές του στον ψυχισμό.

                                                             

Ο Γερμανός Ζωγράφος Κασπάρ Νταβίντ Φρήντριχ υπέφερε από κατάθλιψη και μετατραυματική αγχώδη διαταραχή. Η ζωή του ήταν δύσκολη με πολλαπλές απώλειες από την παιδική του ηλικία, με πιο τραυματική την απώλεια του μεγαλύτερου αδελφού του ο οποίος πνίγηκε σε μια παγωμένη λίμνη όταν υποχώρησε ο πάγος, μπροστά στα μάτια του ανήμπορου να αντιδράσει Φρήντριχ. Στον επάνω αριστερά πίνακα απεικονίζεται μία συμβολική αναπαράσταση του τοπίου του δυστυχήματος, ενώ δεξιά μία φανταστική βόλτα του ζωγράφου με τον αδελφό του.


Ο Νορβηγός Ζωγράφος Έντβαρντ Μούνκ είναι περισσότερος γνωστός για την “Κραυγή” που απεικονίζει το άγχος που διακατέχει τον καλλιτέχνη σε υπαρξιακό επίπεδο και ενώ βιώνει πιθανώς μία από τις κρίσεις πανικού από τις οποίες υπέφερε συχνά. Στην παιδική του ηλικία αντιμετώπισε πολλές απώλειες, όπως αυτή της αδελφής του από φυματίωση. Στο προσχέδιο για τον πίνακα (“Το άρρωστο παιδί”) απεικονίζεται το θέμα της ασθένειας και η σχέση μητέρας και κόρης.
 


Ο διάσημος ζωγράφος Βίνσεντ Βαν Γκογκ υπέφερε από σοβαρή διπολική διαταραχή με πολλαπλά επεισόδια, συχνά με συνυπάρχοντα ψυχωτικά στοιχεία. Στο πορτραίτο αυτό απεικονίζεται με κομμένο το αριστερό του αυτί μετά από αυτοτραυματισμό του σε φιλονικία με το φίλο του και επίσης ζωγράφο Πωλ Γκογκέν.

 

Οι θεραπείες μέσω Τέχνης χρησιμοποιούν τις ιδιότητες της Τέχνης και τις διευρύνουν, προσθέτοντας σε αυτές τη μοναδικότητα της σχέσης με το θεραπευτή και επιπλέον τις ειδικές θεραπευτικές τεχνικές. Η θεραπευτική σχέση χτίζει ένα ασφαλές περιβάλλον επεξεργασίας των τραυματικών βιωμάτων που επιτρέπει την έκφραση και την εκτόνωση της ψυχικής ενέργειας που είναι απαραίτητη για την ουσιαστική θεραπεία. Επιπλέον, προσφέρει στο θεραπευόμενο τη δυνατότητα της επικοινωνίας του τραυματικού βιώματος, σπάζοντας τον κύκλο της εσωτερίκευσης που συχνά συνοδεύει το τραύμα γεγονός και επιτρέπει στο θεραπευτή να πραγματοποιήσει τις απαραίτητες παρεμβάσεις που θα αναπλαισιώσουν τις τραυματικές νοητικές κατασκευές.

Οι θεραπείες μέσω Τέχνης εφαρμόζονται τόσο ατομικά όσο και ομαδικά σε διαφορετικά πλαίσια, όπως Ψυχιατρικές Κλινικές, Ξενώνες Βραχείας Αποκατάστασης, Δομές Απεξάρτησης ή επανένταξης, Φυλακές, Ιατρεία με δυνατότητα να παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες.

Οι θεραπείες μέσω Τέχνης χρησιμοποιούν τις διαφορετικές Τέχνες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους προκειμένου να διευκολύνουν την έκφραση των ασθενών : Εικαστική Ψυχοθεραπεία, Μουσικοθεραπεία, Δραματοθεραπεια, Παιγνιοθεραπεία, Χοροθεραπεία, Θεραπεία μέσω Λόγου-Ποίησης.

Πηγές :

Διαδίκτυο (Αρθρογραφίες για Τέχνη και ψυχική υγεία, βιογραφικά στοιχεία κλπ)
Σύγχρονη Ψυχιατρική – Εκδόσεις ΒΗΤΑ
Η συμβολή των Ψυχοθεραπειών μέσω Τέχνης στην Ψυχιατρική Θεραπευτική – Εκδόσεις ΒΗΤΑ